Στις 30 Οκτωβρίου 2022, οι προεδρικές εκλογές της Βραζιλίας κέρδισαν ο Λουίζ Ινάσιο Λούλα Ντα Σίλβα, υποψήφιος της κεντροαριστεράς, νικητής έναντι του Ζαΐρ Μπολσονάρου, του ακροδεξιού νυν προέδρου. Ο Λούλα ξεκίνησε έτσι μια τρίτη προεδρική θητεία, έχοντας ήδη διατελέσει πρόεδρος από το 2003 έως το 2011. Η μεταφορά της εξουσίας ήταν περίπλοκη μεταξύ των δύο πολιτικών. Πράγματι, ο Jair Bolsonaro αρχικά δεν αναγνώρισε την ήττα του, αν και υποσχέθηκε να “ Σεβασμός όλες τις εντολές του Συντάγματος». Ελπίζοντας να ανατρέψει το εκλογικό αποτέλεσμα, ο Μπολσονάρο απαίτησε το 22 Νοεμβρίου το Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο να ακυρώσει τις ηλεκτρονικές ψηφοφορίες 280.000 κάλπες, με πρόσχημα τις «δυσλειτουργίες». Τα εκλογικά αποτελέσματα αμφισβητήθηκαν τότε έντονα από πολλούς από τους υποστηρικτές του, οι οποίοι οργάνωσαν αρκετές διαδηλώσεις. Στις 8 Ιανουαρίου χιλιάδες από αυτούς εισέβαλε το προεδρικό μέγαρο, το Κογκρέσο και το Ανώτατο Δικαστήριο.
Αυτή η περίπλοκη μεταφορά εξουσίας προαναγγέλλει μια προκλητική εντολή για τον Λούλα. Για να κυβερνήσει τη χώρα, ο νέος αρχηγός του κράτους θα πρέπει να διαπραγματευτεί και να οικοδομήσει εσωτερικές συμμαχίες. 14 από τους 27 κυβερνήτες της χώρας είναι στην αντιπολίτευση, συμπεριλαμβανομένων των πολιτειών του Σάο Πάολο, του Ρίο και του Minas Gerais, που φιλοξενούν περισσότερο από το ένα τρίτο του πληθυσμού. Στο Κογκρέσο, τα κόμματα που συμμάχησαν με τον Μπολσονάρο είναι στην πλειοψηφία με 36 τοις εκατό έδρες μόνο κατά 21 τοις εκατό για τον Λούλα.
Ωστόσο, η εκλογή του Λούλα έτυχε πολύ καλής υποδοχής στη διεθνή σκηνή, ιδιαίτερα από Αμερικανούς και Ευρωπαίους, που θεωρούν την επιστροφή του στην εξουσία ως νίκη της δημοκρατίας. Πάνω απ‘ όλα, ο θρίαμβος του επί του φιλοκλιματικού Μπολσονάρο είναι πολύ θετικός για το περιβάλλον. Η θητεία του ακροδεξιού προέδρου έχει χαρακτηριστεί από την έξαψη του Αμαζονίου. Η ετήσια αποψίλωση των δασών αυξήθηκε κατά μέσο όρο κατά 75 τοις εκατό σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία. Οι αποψιλωμένες εκτάσεις αυξήθηκαν από 7.500 km2 σε 13.000 km2 μεταξύ 2018 και 2021.
Εν τω μεταξύ, ο Λούλα υποσχέθηκε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του να προχωρήσει „ακόμη περισσότερο“ από τις δεσμεύσεις που ανέλαβε η Βραζιλία να μειώσει τις εκπομπές της κατά τη διάρκεια της Συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα, με μια πολιτική μηδενικής ανοχής κατά της αποψίλωσης των δασών. Ο νέος αρχηγός του κράτους έχει δεσμευτεί στη Βραζιλία να μειώσει την αποψίλωση των δασών 80 τοις εκατό, δηλαδή σχεδόν 4,8 δισεκατομμύρια τόνοι CO2. Επίσης πήρε θέση για την προστασία των αυτόχθονων πληθυσμών. Ο Λούλα παρακολούθησε το COP27 στην Αίγυπτο την εβδομάδα της 14ης Νοεμβρίου, παρά το γεγονός ότι ο προκάτοχός του τα μποϊκόταρε για τέσσερα χρόνια. Στο Σαρμ Ελ Σέιχ, ο Λούλα έχει δηλώθηκε ότι «δεν θα υπάρχει κλιματική ασφάλεια στον κόσμο χωρίς έναν προστατευμένο Αμαζόνιο». Η Βραζιλία είναι η τέταρτη μεγαλύτερη πηγή εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου στον πλανήτη και η αποψίλωση των δασών ευθύνεται για σχεδόν το 60 τοις εκατό των εκπομπών της. Ο Λούλα ζήτησε επίσης αυξημένη βοήθεια για το κλίμα από τις ανεπτυγμένες χώρες για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στις φτωχότερες χώρες. Πρότεινε επίσης να διοργανωθεί το 2025 η ετήσια διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα στον Αμαζόνιο. Είναι όμως αξιόπιστες οι υποσχέσεις του Λούλα; Μπορεί και θα σώσει πραγματικά ο Λούλα τον Αμαζόνιο;
Για να διαφυλάξει τον Αμαζόνιο σήμερα, ο Λούλα θα πρέπει να ανατρέψει την κληρονομιά του Μπολσονάρου και να «αποκαταστήσει τις κυβερνητικές υπηρεσίες για την προστασία του περιβάλλοντος και των αυτόχθονων εδαφών, που έχουν αποσυναρμολογηθεί πλήρως», εξηγεί. Σάρα Σένκερ της Survival International. Ο Λούλα θα μπορεί να ξεκινήσει επαναφέροντας τους χαλαρούς περιβαλλοντικούς κανονισμούς και τα πρόστιμα που μειώθηκαν από τον προκάτοχό του. Οι υποσχέσεις του Λούλα φαίνονται αξιόπιστες, δεδομένου ότι θα χρειαστεί να εφαρμόσει ξανά την περιβαλλοντική πολιτική των προηγούμενων θητειών του, που χαρακτηρίζεται από μια άνευ προηγουμένου μείωση της αποψίλωσης των δασών. Αν μέσα 2004, υπό την προεδρία του, έφτασε στο υψηλότερο επίπεδό του (το δάσος έχασε σχεδόν 28.000 km2), η αποψίλωση των δασών συνέχισε στη συνέχεια να μειώνεται μέχρι το 2012, το χαμηλότερο ιστορικό επίπεδο, που καθορίστηκε στα 4.600 km2 καθαρίστηκε. Η κυβέρνηση του Λούλα αύξησε τις προστατευόμενες περιοχές, ενίσχυσε τα συστήματα επιτήρησης και, το 2008, δημιούργησε το Amazon Fund. Το ταμείο αυτό, το οποίο διαχειρίζεται η Εθνική Τράπεζα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης (BNDES), παρέχει οικονομική υποστήριξη από χορηγούς για την υποστήριξη της καταπολέμησης της αποψίλωσης των δασών στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου.
Η μείωση της αποψίλωσης των δασών υπό την προεδρία του Λούλα επέτρεψε στη Βραζιλία να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 3,2 δισεκατομμύρια τόνους CO2 μεταξύ 2005 και 2013, καθιστώντας την παγκόσμια πρωταθλήτρια σε αυτόν τον τομέα. Επιπλέον, ο νέος πρόεδρος έχει κάθε συμφέρον να διατηρήσει αυτό το δάσος, ιδίως για να λάβει οικονομική υποστήριξη και να εξασφαλίσει την εμπιστοσύνη των αυτόχθονων πληθυσμών, που τον ψήφισαν κατά τις εκλογές. Εκεί Νορβηγία έχει ήδη ανακοινώσει την απελευθέρωση της χρηματοδότησής της που έχει ανασταλεί από το 2019 και η Γερμανία έχει δηλώσει ότι είναι έτοιμη να επαναλάβει τη μαζική οικονομική της βοήθεια για την προστασία του Αμαζονίου. Η επανίδρυση της Βραζιλίας ως κορυφαίου παίκτη στο Νότιο Ημισφαίριο στη διπλωματία διακυβέρνησης του κλίματος θα έδινε στον Λούλα απαράμιλλη δύναμη στις διεθνείς διαπραγματεύσεις.
Ωστόσο, αυτό το έργο δεν θα είναι εύκολο. Η προστασία του περιβάλλοντος δεν αποτελεί προτεραιότητα για τους Βραζιλιάνους, εκ των οποίων περισσότεροι από 33 εκατομμύρια υποφέρουν από πείνα και των οποίων η αγοραστική δύναμη επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τον πληθωρισμό. Επιπλέον, η προστασία του Αμαζονίου έρχεται σε αντίθεση με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η Βραζιλία είναι παγκόσμιος ηγέτης στη γεωργία και είναι δύσκολο να περιοριστούν οι περιοχές εκμετάλλευσης των δασών. Η Βραζιλία είναι κυρίως ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός σόγιας, οι οποίοι έχουν αυξανόμενη ζήτηση σε όλο τον κόσμο. Φρεντερίκ Λουό, καθηγητής πολιτικών επιστημών και ο Marc Lenaerts, ανθρωπολόγος στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, εξηγούν ότι «οι Βραζιλιάνοι δεν φαίνεται να έχουν επίγνωση του επείγοντος της κατάστασης επειδή έχουν την εντύπωση ότι ο Αμαζόνιος θα είναι πάντα εκεί . Η χώρα λοιπόν αντιδρά πολύ αργά, ενώ η αποψίλωση των δασών φτάνει σε σημεία χωρίς επιστροφή». Εκτός από τον πληθυσμό, ο Λούλα θα πρέπει πείσει το Κογκρέσο, όπου δεν έχει πλειοψηφία. Το Κογκρέσο είναι ισχυρό και κατακερματισμένο και το λόμπι της φάρμας έχει μεγάλη επιρροή εκεί.
Παρά όλες αυτές τις προκλήσεις, ο νέος πρόεδρος φαίνεται πραγματικά αποφασισμένος να εφαρμόσει τις υποσχέσεις του. Σύμφωνα με μελέτη που διεξήχθη από ερευνητές από το Πανεπιστήμιο τουΟξφόρδη, η επανεκλογή του Λούλα «θα απέτρεπε την εξαφάνιση 75.960 km2 του δάσους του Αμαζονίου έως το 2030, μια περιοχή ισοδύναμη με αυτή του Παναμά». Ενώ ο Λούλα έχει δεσμευτεί να προστατεύει τον Αμαζόνιο σε κρατικό επίπεδο, άλλες χώρες, ειδικά εκείνες που βρίσκονται στο‚Ευρωπαϊκή Ένωση, πρέπει επίσης να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να απαγορεύσουν την εισαγωγή προϊόντων που προκύπτουν από αποψίλωση δασών και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Επιτροπή, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφασίζουν επί του παρόντος για έναν ευρωπαϊκό κανονισμό κατά της αποψίλωσης των δασών.
Επιμέλεια Cassiopée Monluc
Εξώφυλλο: Αεροφωτογραφία του τροπικού δάσους του Αμαζονίου κοντά στο Manaus. φωτογραφία που λαμβάνονται από Νιλ Πάλμερ αδειούχος CC-BY-SA 2.0.
